Donepezil czy rywastygmina – który lek lepszy na chorobę Alzheimera? | leki.pl (2024)

Czym jest Choroba Alzheimera?

Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną demencji dotykającą przeważnie ludzi w podeszłym wieku (powyżej 65 r.ż.) i staje się obecnie jednym z głównych problemów zdrowia publicznego na świecie. Schorzenie obejmuje trudności w mówieniu, zaburzenia pamięci, trudności w rozumieniu, wykonywaniu podstawowych czynności, skupieniu uwagi, niezdolność do rozpoznania oczywistych dla otoczenia przedmiotów lub zdarzeń. Przyczyną choroby Alzheimera jest uszkodzenie i zanik pewnych komórek nerwowych mózgu, co powoduje utrudnienie w przesyłaniu informacji za pomocą impulsów nerwowych [1,2].

Jakie działanie ma rywastygmina i donepezil?

Przez kilka dekad badano różne strategie terapeutyczne, jednak nadal nie opracowano skutecznego leczenia choroby Alzheimera. Priorytetem jest zapobieganie wystąpienia schorzenia i jego rozwoju. Terapia w chorobie Alzheimera wiąże się głównie z nasileniem przekazywania sygnałów w mózgu za pomocą ważnego neuroprzekaźnika – acetylocholiny. Rywastygmina i donepezil należą do tej samej grupy leków pod względem sposobu działania i zwiększają stężenie acetylocholiny w mózgu poprzez spowalnianie jej rozkładu. Tym samym poprawiają przepływ informacji między komórkami mózgowymi, opóźniają postęp choroby i poprawiają codzienne funkcjonowanie pacjentów [3-5].

Historia donepezilu i rywastygminy

Donepezil, został zsyntezowany w 1983 roku w Japonii, jako pochodna pierwszego leku na chorobę Alzheimera badanego klinicznie na dużą skalę – takryny. Rywastygmina powstała jako syntetyczny związek na bazie naturalnego alkaloidu fizostygminy w 1985 roku. Oba leki zostały zatwierdzone w Stanach Zjednoczonych w 1996 roku, a w Europie w roku 1997 w leczeniu łagodnej do umiarkowanej choroby Alzheimera (w roku 2000 rywastygmina została centralnie zatwierdzona w całej Unii Europejskiej) [6-8].

Porównanie skuteczności leków

Rywastygmina (6 do 12 mg dziennie doustnie lub 9,5 mg dziennie w postaci plastra) wykazuje korzyści w leczeniu pacjentów z chorobą Alzheimera o nasileniu łagodnym do umiarkowanego. W badaniach zaobserwowano wolniejsze tempo pogarszania się funkcji poznawczych i wykonywania codziennych czynności u pacjentów przyjmujących rywastygminę w porównaniu z placebo [3].

Badania naukowe potwierdzają, że osoby z łagodną, umiarkowaną lub ciężką demencją spowodowaną chorobą Alzheimera leczone przez 12 lub 24 tygodnie donepezilem doświadczają korzyści w zakresie funkcji poznawczych, czynności życia codziennego i ogólnego stanu zdrowia [4].

Zgodnie z badaniami, leczenie lekami takimi jak donepezil czy rywastygmina może oferować korzyści terapeutyczne u pacjentów z łagodną i umiarkowaną postacią choroby Alzheimera. Chociaż oba leki działają podobnie na funkcje poznawcze i zachowanie, rywastygmina wydaje się zapewniać większe korzyści w zdolności do wykonywania codziennych czynności przez pacjenta i ogólnym funkcjonowaniu [9]. Z drugiej strony, zainteresowanie donepezilem w świecie naukowym wydaje się być większe, gdyż około dwukrotnie więcej publikacji, obejmujących również badania kliniczne jest dostępne dla donepezilu, co może świadczyć o upatrywaniu w nim większych szans na terapię w chorobie Alzheimera.

Jakie skutki uboczne ma donepezil i rywastygmina?

Rywastygmina i donepezil, jako należące do tej samej grupy farmakoterapeutycznej leków są zwykle dobrze tolerowane przez pacjentów [10].

Rywastygmina – skutki uboczne

Do najczęściej występujących działań niepożądanych rywastygminy należą zaburzenia żołądka i jelit, w tym nudności (38%) i wymioty (23%), szczególnie w okresie ustalania dawki. Wśród częstych działań niepożądanych są ponadto:

• Bardzo często (1 lub więcej na 10 przypadków): brak łaknienia (anoreksja), zawroty głowy
• Często (1 lub więcej na 100): koszmary senne, pobudzenie, lęk, splątanie, senność, drżenie, nadmierne pocenie, uczucie zmęczenia, złe samopoczucie [11,12].

Donepezil – skutki uboczne

W przypadku donepezilu, stosowanie dawki 5 mg dziennie niesie za sobą istotne ryzyko zawrotów i bólu głowy. Natomiast dawka dobowa 10 mg najczęściej może wiązać się z wystąpieniem nudności, wymiotów, biegunki i anoreksji. Najczęstszymi działaniami niepożądanymi donepezilu są:

• Bardzo często (1 lub więcej na 10 przypadków): biegunka, nudności, ból głowy
• Często (1 lub więcej na 100): przeziębienie, jadłowstręt, skurcze mięśni, omamy, pobudzenie, agresywne zachowanie, nietypowe sny, koszmary senne, omdlenia, zawroty głowy, wysypkę, świąd, bezsenność, wymioty, zaburzenia żołądkowe, nietrzymanie moczu, zmęczenie [13,14].

W przeglądzie systematycznym obejmującym badania dotyczących najczęściej stosowanych leków w chorobie Alzheimera, czyli donepezilu, rywastygminy, galantaminy i memantyny, częstotliwość zgłaszania zdarzeń niepożądanych była ogólnie najniższa w przypadku donepezilu i najwyższa w przypadku rywastygminy. Dlatego można wnioskować, że efekty uboczne częściej zdarzają się w przypadku stosowania rywastygminy niż donepezilu, szczególnie w fazie dobierania odpowiedniej dawki [9,15].

Kiedy stosuje się oba leki?

Wskazaniami do stosowania rywastygminy są:

• Leczenie objawowe łagodnej do średniozaawansowanej postaci otępienia typu alzheimerowskiego
• Leczenie objawowe łagodnej do średniozaawansowanej postaci otępienia u pacjentów z chorobą Parkinsona o nieznanym podłożu [11,12].

Wskazania do stosowania donepezilu to objawowe leczenie łagodnej do średnio ciężkiej postaci otępienia w chorobie Alzheimera [13,14].

Dawkowanie i czas działania

Omawiane substancje różnią się między sobą czasem działania w organizmie, a co za tym idzie – sposobem dawkowania.

Rywastygmina – dawkowanie

Leczenie rywastygminą można rozpocząć jedynie wtedy, gdy możliwe jest zapewnienie opieki osoby odpowiedzialnej za regularne przyjmowanie produktu leczniczego przez pacjenta. Rywastygmina jest bardzo szybko rozkładana przez nasz organizm. Jej tzw. biologiczny czas półtrwania, czyli czas, po którym ilość leku w naszym organizmie zmniejsza się o połowę, wynosi 1,5 h. Dlatego należy ją przyjmować dwa razy na dobę – z porannym i wieczornym posiłkiem, aby zapewnić odpowiednie stężenie leku w organizmie. Dawką początkową jest 1,5 mg. Dawkę optymalną ustala się poprzez zwiększanie jednorazowej dawki po co najmniej dwóch tygodniach do 3 mg, 4,5 mg, a następnie 6 mg. Dawka podtrzymująca to 3 mg do 6 mg dwa razy dziennie. Maksymalna dawka rywastygminy to 6 mg dwa razy na dobę. [11,12].

Donepezil – dawkowanie

Donepezil długo utrzymuje się w naszym organizmie, jego czas półtrwania to aż 70 godzin, dlatego można go przyjmować raz na dobę. Wydaje się to być dużym atutem donepezilu, gdyż łatwiej zachować systematyczność przyjmowaniu leku raz na dobę. Zwłaszcza istotne jest to u pacjentów, którzy mogą mieć problem z pamięcią, co charakterystyczne w chorobie Alzheimera oraz bardziej dogodne dla opiekunów. Dawka początkowa donepezilu wynosi 5 mg. Dawkę tę powinno się utrzymywać przez okres co najmniej jednego miesiąca, co pozwala na wystarczającą ocenę skuteczności leczenia przez lekarza. Dzienna dawka leku może być zwiększona do maksymalnej zalecanej – 10 mg [13,14].

Porównanie bezpieczeństwa rywastygminy i donepezilu

Stosowanie u kobiet w ciąży i karmiących piersią

Rywastygminy nie wolno stosować w okresie ciąży oraz karmienia piersią, jeśli nie jest to bezwzględnie konieczne. Nie wiadomo, czy rywastygmina przenika przez łożysko oraz do mleka kobiecego, jednak dzieje się tak u zwierząt [11,12].

Stosowanie donepezilu podczas ciąży jest przeciwwskazane. Kobiety stosujące donepezil nie powinny karmić piersią, ze względu na brak badań potwierdzających bezpieczeństwo noworodka [13,14].

Prowadzenie pojazdów

Sam donepezil czy rywastygmina wywierają niewielki lub umiarkowany wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów lub obsługiwania maszyn, choć mogą powodować zmęczenie, zawroty głowy i skurcze mięśni (donepezil) lub zawroty głowy i senność (rywastygmina) szczególnie na początku leczenia lub w trakcie zmiany dawki. Jednak otępienie w chorobie Alzheimera może powodować zaburzenie zdolności prowadzenia pojazdów lub obsługiwania maszyn. Dlatego lekarz prowadzący powinien regularnie oceniać możliwość dalszego prowadzenia pojazdów lub obsługiwania maszyn przez pacjentów leczonych donepezilem lub rywastygminą [11-14].

Interakcje z alkoholem

Ogólnie nigdy nie powinno się przyjmować leków alkoholem. Nie ma jednak danych potwierdzających występowanie szczególnych interakcji rywastygminy z etanolem.

Alkohol może zmniejszać stężenie donepezilu. Dlatego w czasie stosowania leku nie powinno się spożywać alkoholu [13,14].

Stosowanie u seniorów

Badania przeprowadzone u pacjentów z chorobą Alzheimera w wieku od 50 do 92 lat nie wykazały związanych z wiekiem zmian przyswajalności rywastygminy, choć u zdrowych ochotników w podeszłym wieku przyswajalność leku jest większa niż u młodych osób. Nie ma konieczności modyfikacji dawki u seniorów [11].

Donepezil jest przeznaczony do stosowania dla osób dorosłych i w podeszłym wieku, zatem jest bezpieczny dla seniorów i nie trzeba dostosowywać dawki leku ze względu na wiek pacjenta [13].

Stosowanie przy zaburzeniach czynności nerek

Nie ma konieczności dostosowywania dawki rywastygminy u pacjentów z łagodnymi do umiarkowanych zaburzeniami czynności nerek. Jednak należy starannie dobrać wielkość dawki, w zależności od indywidualnej tolerancji leku, ponieważ u pacjentów z istotnymi zaburzeniami czynności nerek może wystąpić więcej działań niepożądanych [12].

W przypadku donepezilu niewydolność nerek nie wpływa na wydalanie leku przez nerki. Należy zatem stosować ten sam schemat dawkowania u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek, jak u pacjentów z prawidłową funkcją tych narządów [13,14].

Stosowanie przy zaburzeniach czynności wątroby

Nie ma konieczności dostosowywania dawki rywastygminy u pacjentów z łagodnymi do umiarkowanych zaburzeniami czynności wątroby. Jednak należy starannie dobrać wielkość dawki, w zależności od tolerancji leku przez pacjenta, ponieważ w przypadku istotnych zaburzeń czynności wątroby może wystąpić więcej działań niepożądanych zależnych od ilości przyjętego leku. Nie przeprowadzono badań u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby, jednakże kapsułki z rywastygminą mogą być stosowane w tej populacji pacjentów pod warunkiem ścisłego monitorowania [12].

U pacjentów z łagodnymi lub umiarkowanymi zaburzeniami czynności wątroby, dawka donepezilu powinna być zwiększana w zależności od indywidualnej tolerancji i odpowiedzi pacjenta na lek. Nie ma danych dotyczących pacjentów z ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby [13,14].

Interakcje z innymi lekami

Rywastygmina wykazuje potencjalnie mniej interakcji z innymi lekami, gdyż nie jest metabolizowana w wątrobie. Warto jednak zachować ostrożność podczas stosowania leku z lekami znieczulającymi, lekami na pęcherz nadreaktywny (oksybutynina, tolterodyna) czy lekami stosowanymi w nadciśnieniu i niewydolności serca (tzw. beta-blokerami, np. atenolol) [7,8,12].

Donepezil jest metabolizowany w wątrobie przez te same enzymy co wiele leków, dlatego może wchodzić w interakcje:

• z lekami zwiększającymi stężenie donepezilu, np. ketokonazol, chinidyna, itrakonazol, erytromycyna, fluoksetyna
• z lekami zmniejszającymi stężenie donepezilu, m.in. ryfampicyna, fenytoina, karbamazepina
• z lekami powodującymi w połączeniu arytmię serca, np. chinidyna, amiodaron, sotalol, citalopram, escitalopram, amitryptylina, klarytromycyna, erytromycyna, lewofloksacyna [13].

Dostępne postaci leków

Rywastygmina jest dostępna w lekach w takich postaciach jak: system transdermalny, plaster, roztwór doustny (stosowane w lecznictwie zamkniętym, czyli w szpitalach, np. Rivastigmine Hexal, 2 mg/ml), kapsułki twarde, tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej (w lecznictwie zamkniętym, np. Nimvastid). W stosowanych dawkach plaster transdermalny może mieć mniej skutków ubocznych niż kapsułki, przy zachowaniu porównywalnej skuteczności [3].

Donepezil jest zarejestrowany w Polsce w postaci tabletek powlekanych i tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej.

Zamienniki i preparaty

W polskich aptekach dostępne jest kilka zamienników zarówno dla rywastygminy jak i donepezilu, w różnych postaciach farmaceutycznych.

Rywastygmina – zamienniki

Zamiennikami rywastygminy w postaci kapsułek do połykania są np.:

• Rivaldo, 1,5 mg, 3 mg, 4,5 mg, 6,0 mg, kapsułki twarde
• Ristidic, 1,5 mg, 3 mg, 4,5 mg, 6,0 mg, kapsułki twarde
• Rivastigmin NeuroPharma, 1,5 mg, 3 mg, 4,5 mg, 6 mg, kapsułki twarde
• Rivastigmin Orion, 1,5 mg, 3 mg, 4,5 mg, 6 mg, kapsułki twarde.

Rywastygmina w postaci plastrów, gdzie substancja uwalnia się przez skórę do krwi w kontrolowanym, wolniejszym tempie, występuje w lekach, będących swoimi odpowiednikami, takich jak np.:

• Atmina, 4,6 mg/24 h, 9,5 mg/24 h
• Evertas, 4,6 mg/24 h, 9,5 mg/24 h
• Rivastigmine Mylan, 4,6 mg/24 h, 9,5 mg/24 h.

Donepezil – zamienniki

Donepezil w postaci tabletek jest dostępny w wielu produktach będących swoimi odpowiednikami, m.in.:

• Apo-Doperil, 5 mg, 10 mg, tabletki powlekane
• Aricept, 5 mg, 10 mg, tabletki powlekane
• Cogiton, 5 mg, 10 mg, tabletki powlekane
• Donecept, 5 mg, 10 mg, tabletki powlekane
• Donectil, 5 mg, 10 mg, tabletki powlekane.

Donepezil w postaci tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej jest zarejestrowany w lekach:

• Cogiton ODT, 5 mg, 10 mg, tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej
• Donectil ODT 5 mg, 10 mg, tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej
• Ricordo, 5 mg, 10 mg, tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej
• Yasnal Q-Tab, 5 mg, 10 mg, tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej.

Podsumowanie

Do tej pory nie wykryto substancji w pełni zatrzymujących czy leczących chorobę Alzheimera. Zarówno donepezil, jak i rywastygmina to leki stosowane objawowo, opóźniające postęp tej choroby. Oba leki mają udokumentowaną skuteczność względem placebo, ich profil bezpieczeństwa jest znany i badany od dziesięcioleci. W postaci doustnej nieco większą częstością działań niepożądanych w badaniach charakteryzowała się rywastygmina. Jest ona szybko rozkładana przez nasz organizm, dlatego dawkuje się ją dwa razy na dobę lub stosuje w postaci plastrów transdermalnych. Donepezil można stosować raz na dobę, ze względu na dłuższy czas utrzymywania się w organizmie. Decyzja, który lek będzie lepszy dla konkretnego pacjenta, zależy od lekarza i odpowiedzi chorego na dobrane leczenie.